โครงการพัฒนา อบต./เทศบาล
ให้เกิดระบบเศรษฐกิจท้องถิ่นที่พึ่งตนเอง ตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
หลักการและเหตุผล
๑. ความอ่อนแอของสังคมไทยเป็นความอ่อนแอของฐานราก ของชุมชนท้องถิ่น เพราะการพัฒนาที่ผ่านมาพัฒนาจาก “ข้างบน” ด้วยเหตุนี้ชุมชนจำนวนมากจึงไม่สามารถพึ่งพาตนเองได้ มีปัญหาเศรษฐกิจ เป็นหนี้เป็นเป็นสิน การทำมาหากินในท้องถิ่นล้มเหลว ต้องย้ายถิ่นไปทำงานในเมืองและที่อื่นเพื่อความอยู่รอด
๒. กลไกที่เกิดใหม่อย่าง อบต. ซึ่งมีอยู่ประมาณ ๖,๖๐๐ แห่ง และ เทศบาลประมาณ ๑,๒๐๐ แห่งก็อยู่ในขั้นของการพัฒนาตนเอง ที่ผ่านมายังเน้นการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน ถ้ามีการพัฒนาเศรษฐกิจสังคมก็เป็นการพัฒนาอาชีพ ใช้ยุทธศาสตร์การพัฒนาตามกระบวนทัศน์เดียวกับในระดับชาติ คือ พัฒนาโครงการ (project-base development) มากกว่าการพัฒนาระบบ (systems development) ยังไม่เกิดระบบเศรษฐกิจสังคมของท้องถิ่นที่เป็นรูปธรรมชัดเจน ยังเน้นการพัฒนา “โครงการ” ที่ผูกติดกับคำสั่งและงบประมาณ ทั้งชาวบ้านเองก็เคยชินกับการพัฒนาแนวนี้
๓. ชุมชนเข้มแข็งในประเทศไทยมีอยู่จำนวนไม่น้อย กระจายอยู่ทั่วประเทศ ทั้งในระดับหมู่บ้านและระดับตำบล รวมทั้งอบต. และเทศบาล ซึ่งมีฐานคิดและยุทธศาสตร์การพัฒนาของตนเอง ได้สั่งสมประสบการณ์และองค์ความรู้ที่มีการถ่ายทอดแบ่งปันให้กับคนอื่นตลอดมา เชื่อว่า ถ้าหากมีกระบวนการส่งเสริมความเข้มแข็งของท้องถิ่น โดยมีเป้าหมายที่อบต.และเทศบาลด้วยกระบวนการเรียนรู้ที่ดี ทำให้ท้องถิ่นสามารถพัฒนายุทธศาสตร์ที่ดีและมีประสิทธิภาพ เชื่อแน่ว่าจะก่อให้เกิดระบบเศรษฐกิจท้องถิ่นที่พึ่งตนเองได้ตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
วัตถุประสงค์
๑. เพื่อประมวลประสบการณ์และองค์ความรู้ของชุมชนเข้มแข็ง อบต./เทศบาลเข้มแข็ง เพื่อพัฒนาต้นแบบเสมือนจริงและนำไปประกอบการพัฒนาในอบต./เทศบาลตามเป้าหมาย
๒. เพื่อพัฒนาอบต./เทศบาลเข้มแข็ง โดยการพัฒนาระบบเศรษฐกิจท้องถิ่นที่พึ่งตนเองโดยมีเป้าหมาย ๓๐๐ อบต./เทศบาลภายใน ๒ ปี
๓. เพื่อสร้างเครือข่ายอบต./เทศบาล และเสริมความเข้มแข็งของระบบเศรษฐกิจและสังคมของท้องถิ่น โดยเน้นเครือข่ายการเรียนรู้ไปสู่เครือข่ายกิจกรรมทางเศรษฐกิจและสังคมอื่นๆ
ยุทธศาสตร์เศรษฐกิจพอเพียง
การนำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาใช้ในการพัฒนาท้องถิ่นนั้นมีแนวทางสำคัญ ๓ ประการ คือ
๑. เพื่อให้เกิด “ความพอประมาณ” ต้อง “สร้างคน” ให้มีคุณธรรม ความพอดี พองาม ให้กินเป็น อยู่เป็น ใช้เป็น เป็นผู้นำที่ดีมีธรรมาภิบาล รู้จักขนาดที่พอเหมาะพอควรกับศักยภาพของตนเอง ของท้องถิ่น
๒. เพื่อให้เกิด “ความมีเหตุผล” ต้อง “สร้างความรู้” สร้างกระบวนการเรียนรู้ ให้เกิดชุมชนเรียนรู้ ก่อให้เกิดวัฒนธรรมความรู้แทนวัฒนธรรมอุปถัมภ์ ทำให้คนคิดได้ ตัดสินใจได้ เลือกได้ มีความเชื่อมั่นและเป็นตัวของตัวเอง ไม่เอาแต่เลียนแบบคนอื่น ช่วยให้คนอยู่อย่างมีเป้าหมาย มีแบบมีแผน ทำอะไรอย่างเป็นขั้นเป็นตอนและใช้ข้อมูล ความรู้ วิชาการในการทำงาน เป็นมืออาชีพในการปฏิบัติงาน
๓. เพื่อให้เกิด “ภูมิคุ้มกันที่ดี” ต้อง “สร้างระบบ” ทั้งระบบใหญ่ระบบย่อย ระบบที่สัมพันธ์กับวิถีของชุมชน ระบบการผลิต การบริโภค ระบบเกษตร ระบบวิสาหกิจชุมชน ระบบทุนและสวัสดิการ ระบบสิ่งแวดล้อม ระบบสุขภาพ รวมทั้งระบบการเรียนรู้ และระบบการบริหารจัดการทรัพยากร ระบบเล็กซึ่งต้องสัมพันธ์กันเป็นองคาพยพเดียวในระบบใหญ่ ที่เกื้อกูลและผนึกพลัง ก่อให้เกิดความมั่นคงและยั่งยืน
ยุทธวิธี
๑. สร้างวัฒนธรรมการเรียนรู้ และกระบวนการเรียนรู้ เพื่อทำให้อบต./เทศบาล เป็นองค์กรแห่งการเรียนรู้ (learning organization) เพื่อเปลี่ยนผ่านจากสังคมอุปถัมภ์ที่ใช้อำนาจและเงินเป็นหลักมาสู่สังคมความรู้ ที่ใช้ความรู้-ปัญญาเป็นฐานในการดำรงชีวิตและการจัดการองค์กร เกิดการเปลี่ยนแปลงองค์กร (transformative organization)
๒. ใช้ “ประชาพิจัย” (PR&D) เป็นเครื่องมือการเรียนรู้ โดยให้ทุกชุมชนในอบต./เทศบาลร่วมกันทำแผนแม่บทชุมชมให้เป็นแผนเดียวในระดับตำบล/เทศบาล เป็นแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมที่เกิดจากการสำรวจวิจัย วิเคราะห์ข้อมูลของครอบครัว ชุมชน ตำบล ไม่ใช่แผนเพื่อขอทุน ขอโครงการ แต่เป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการเรียนรู้ไปสู่การพัฒนายุทธศาสตร์ และสร้างระบบเศรษฐกิจท้องถิ่นที่พึ่งตนเอง
๓. สร้างเครือข่ายการเรียนรู้ระหว่างชุมชน ให้มีการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างกัน จนเกิดเป็นความสัมพันธ์ที่นำไปสู่เครือข่ายข้อมูลข่าวสาร และการทำงานร่วมกันในด้านต่างๆ ทั้งการผลิต การบริโภค การตลาด การจัดการทรัพยากร สิ่งแวดล้อม สุขภาพ กองทุนและสวัสดิการ
เนื้อหาการเรียนรู้
๑. ระดับครอบครัว : ใช้สูตร ๓๔๕ คือ
๓ สาระ : เศรษฐกิจพอเพียง, ทางสู่ชีวิตที่สมดุลและมีความสุข, เกษตรกรรมยั่งยืน
๔ แผน : แผนชีวิต, แผนการเงิน, แผนการเกษตร (อาชีพ), แผนสุขภาพ
๕ ขั้นตอน : เตรียมผู้เรียน, คืนสู่ฐาน, ครอบครัวสมดุล, มั่นคงอาชีพ, ชุมชนเข้มแข็ง
๒. ระดับชุมชน : ใช้สูตร ๓๕๓ ของวนเกษตร (ผญ.วิบูลย์ เข็มเฉลิม) คือ
๓ รู้ : รู้ตัวเอง, รู้ปัญหา, รู้ทรัพยากร
๕ จัดการ : ข้าว, อาหาร, สมุนไพร, ของใช้, ปุ๋ย
๓ แผน : แผนชีวิต, แผนชุมชน, แผนทรัพยากร
๓. ระดับตำบล/เทศบาล : ใช้หลักเศรษฐกิจพอเพียงประยุกต์
๑. พอประมาณ : สร้างคน (ชีวิตพอเพียง, พึ่งตนเองให้ได้หนึ่งในสี่, ปัญญา ความกล้า
หาญ และความเพียรทน)
๒. มีเหตุผล : สร้างความรู้ (ตระหนักว่าวันนี้เป็นยุคความรู้ ไม่มีความรู้อยู่ไม่ได้, รู้
รากเหง้า, รู้จักโลก รู้ปัญหา, รู้ทุนท้องถิ่น, มีแบบมีแผน มีขั้นมีตอน)
๓. มีภูมิคุ้มกันที่ดี : สร้างระบบ (ยุทธศาสตร์ที่ครอบคลุม และยุทธศาสตร์เฉพาะ,
แผนแม่บทชุมชน, วิสาหกิจชุมชน, เครือข่ายตำบล, จังหวัด, พื้นที่, ประเด็น)
บทบาทของผู้นำท้องถิ่น
ผู้นำท้องถิ่น ๔ คนจากแต่ละอปท. เรียนรู้บทบาทของตนเอง คือ
๑. เป็นผู้จัดกระบวนการ (facilitator) เรียนรู้ที่ดี สร้างวัฒนธรรมการเรียนรู้ใหม่ สร้างบรรยากาศการเรียนรู้ใหม่ สร้างกระบวนการเรียนรู้ใหม่ ให้คนอยากมาเรียนรู้
๒. เป็นผู้เชื่อม (catalyst) ให้เกิดการเปลี่ยนแปลง เกิดนวัตกรรม
๓. เป็นผู้ประสานเครือข่าย (networker) ในพื้นที่ เครือข่ายคน เครือข่ายองค์กร เครือข่ายกับภายนอก กับองค์กรอื่น
วิธีการดำเนินงาน
๑. ประสานความร่วมมือกับกรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น เพื่อให้สนับสนุนโครงการนี้ และให้อบต./เทศบาลเข้าร่วมได้โดยการเบิกจ่ายค่าเดินทางและค่าที่พักจากต้นสังกัด และให้ผู้แทนของกรมฯ ร่วมเป็นคณะกรรมการดำเนินงาน ทั้งนี้กำหนดให้แต่ละอบต.(หรือเทศบาล) มีผู้แทน ๔ คนเข้าร่วมกระบวนการเรียนรู้และพัฒนา คือ นายกอบต., ปลัดอบต., เจ้าหน้าที่ที่รับผิดชอบด้านการพัฒนา, และผู้นำชุมชนที่อบต.คัดเลือกมา
๒. คัดเลือกอบต./เทศบาลจำนวน ๑๕๐ แห่งสำหรับการดำเนินงานปีแรก และอีก ๑๕๐ แห่งสำหรับปีที่สอง (ดำเนินการเหลื่อมเวลากัน คือ รุ่นที่สองเริ่มเดือนที่ ๑๐ ของปีที่หนึ่ง - ดูปฏิทินงาน)
๓. จัดการสัมมนาเชิงปฏิบัติการเพื่อพัฒนาอบต./เทศบาลต้นแบบ โดยสังเคราะห์บทเรียนจากอบต./เทศบาลเข้มแข็งจำนวนหนึ่ง
๔. จัดการฝึกอบรมผู้บริหารและผู้นำจาก อบต./เทศบาล ในปีที่หนึ่ง ๕ รุ่นๆ ละ ๓๐ อบต. โดยมีผู้เข้าร่วมจาก อบต./เทศบาลแห่งละ ๔ คน รวมรุ่นละ ๑๒๐ คน โดยจัดให้มีการฝึกอบรมปีละ ๓ ครั้ง ครั้งแรก ๔ วัน ครั้งที่ ๒ และที่ ๓ ครั้งละ ๓ วัน เพื่อวิเคราะห์ประเมินและสรุปบทเรียนร่วมกัน และดำเนินการในลักษณะเดียวกันในปีที่ ๒ กับอีก ๑๕๐ อบต. แต่จัดการอบรมเพียง ๓ ครั้ง ขณะที่รุ่นหนึ่งมีการอบรมในปีที่สองอีก ๑ ครั้ง (ดูผังการดำเนินงาน)
การประเมินผลและสรุปบทเรียน
๑. ดำเนินการให้มีการติดตาม นิเทศก์ ช่วยเหลือสนับสนุนด้านวิชาการให้แก่อบต./เทศบาล โดยผู้ชำนาญการจากท้องถิ่น ต่างถิ่น และจากระดับชาติ เพื่อให้สามารถดำเนินการได้อย่างต่อเนื่องและมีประสิทธิภาพ
การจัดการนิเทศกระทำโดยผู้ชำนาญการในเรื่องการพัฒนาท้องถิ่น การทำยุทธศาสตร์ การทำแผนแม่บทชุมชน การพัฒนาคลัสเตอร์วิสาหกิจชุมชน การเป็นวิทยากรกระบวนการและผู้เชี่ยวชาญเฉพาะเรื่อง โดยสสวช. จัดการคนในพื้นที่หรือจากส่วนกลางเพื่อไปติดตามงาน และประเมินผลการดำเนินงาน รวมทั้งการสรุปบทเรียนของแต่ละพื้นที่ โดยอาศัยกรอบที่ได้พัฒนาในการสัมมนาเชิงปฏิบัติการ/การฝึกอบรม
๒. สังเคราะห์องค์ความรู้จากประสบการณ์และการดำเนินงานทุก ๓ เดือนเพื่อเผยแพร่ต่อสาธารณะ และหน่วยงานต่างๆ ที่เกี่ยวข้องในเวทีกลางที่ สสส.ควรจัดให้มีทุก ๖ เดือน เพื่อนำเสนอประสบการณ์จากอปท.เหล่านี้และในโครงการอื่นๆ ที่ใกล้เคียงกัน ส่วนการสังเคราะห์ใหญ่ก็จะทำในตอนท้ายของโครงการ
อปท.เป้าหมายและเกณฑ์การคัดเลือก
เมื่อโครงการได้รับการอนุมัติการสนับสนุนแล้ว คณะกรรมการบริหารโครงการจะจัดการสัมมนาเพื่อพัฒนาต้นแบบ และคัดเลือกตำบล/เทศบาลเป้าหมาย โดยร่วมกันพิจารณา “กรอบ-เกณฑ์-ตัวชี้วัด” ซึ่งมีกรอบและเกณฑ์กว้างๆ เป็นตัวนำให้ก่อนดังนี้
๑. ตำบล/เทศบาลจำนวน ๓๐๐ แห่ง กระจายอยู่ทั่วประเทศทั้ง ๔ ภาค โดยไม่จำเป็นต้องอยู่ในทุกภูมิภาคเดียวกัน
๒. บางจังหวัดอาจมีจำนวนตำบล/เทศบาลมาก เพื่อจุดประสงค์ให้เกิดการพัฒนาเครือข่ายในระดับอำเภอ-จังหวัด
๓. เป็นอปท.ที่สมัครใจ มีความมุ่งมั่นและพันธะ (commitment) ในการเรียนรู้และการพัฒนาตนเอง และยอมรับเงื่อนไขในแผนงาน และค่าใช้จ่ายเพื่อการสนับสนุนการเข้าร่วมการสัมมนา การฝึกอบรมของผู้แทนจากอปท.ของตนเอง
๔. เป็นอปท.ในระดับ A, B, C ตามการประเมินขององค์กร หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง (เช่น องค์กรปกครองท้องถิ่น, หน่วยงานของภาครัฐ, องค์กรพัฒนาเอกชน, สถาบันการศึกษา เป็นต้น) โดยมีเกณฑ์และตัวชี้วัดที่รอบด้าน ทั้งทางเศรษฐกิจ สังคม การศึกษา สิ่งแวดล้อม โดยให้มีสัดส่วนที่คล้ายปิระมิดในแต่ละภาค เพื่อให้มีการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ร่วมกัน โดยต้องมีเงื่อนไขสำคัญที่สุด คือ ความปรารถนาที่จะเรียนรู้และพัฒนาตนเอง (ไม่คาดหวังว่ามาแล้วจะได้โครงการ)
๕. เป็นอปท.ที่มีการปรึกษาหารือร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ทั้งภาครัฐและเอกชน ซึ่งอาจมีโครงการพัฒนาบางอย่างอยู่แล้ว เพื่อไม่ให้เกิดผลกระทบ หรือความซ้ำซ้อนในบางกรณี แต่ก็ไม่ได้หมายว่าต้องหลีกเลี่ยงทั้งหมด ถ้ามีความเห็นพ้องกันก็สามารถทำงานร่วมกันได้ ใช้เป็นพื้นที่เป้าหมายเดียวกันได้
ภารกิจของอปท.ที่เข้าร่วมโครงการ
๑. เข้าร่วมการสัมมนา-ฝึกอบรมทุกครั้ง (๓ ครั้ง) และนำภารกิจที่ได้รับมอบหมายในแต่ละครั้งกลับไปทำโดยละเอียดทุกขั้นตอน โดยมีแบบประเมินที่ต้องประเมินตัวเอง และได้รับการประเมินจากบุคคลภายนอก (นิเทศงาน) นำผลการดำเนินงานมาแบ่งปันในที่สัมมนาครั้งที่ ๒ และ ๓ กับอปท.อื่นๆ
๒. อปท.ต้องทำแผนแม่บทชุมชน (ใหม่) แม้ว่าเคยทำมาก่อนแล้ว ให้ทำตามขั้นตอนที่ได้เรียนรู้มา เพื่อนำไปสู่การทำยุทธศาสตร์ตำบล (อีกครั้งหนึ่ง) ไม่ว่าจะเรียกกันต่อยอดหรือการทำใหม่แบบรื้อของเก่าตามบริบทของแต่ละแห่ง
๓. อปท.ต้องกลับไปสร้างผู้จัดกระบวนการเรียนรู้ในหมู่บ้านต่างๆ เพื่อร่วมมือกันทำแผนแม่บทชุมชนและยุทธศาสตร์ดังกล่าว ซึ่งมีรายละเอียดที่ต้องลงลึกถึงระดับครอบครัว ซึ่งจะต้องร่วมปฏิบัติการ และมีแผนของแต่ละครอบครัวทั้ง ๔ แผน (แผนชีวิต, แผนการเงิน, แผนอาชีพ. แผนสุขภาพ และวิธีการดำเนินการอย่างเป็นรูปธรรมที่สามารถวัดได้)
๔. อปท.รับผิดชอบในการจัดกระบวนการเรียนรู้ โดยเฉพาะการศึกษาดูงานในพื้นที่หรือต่างพื้นที่ เพื่อนำไปสู่การพัฒนายุทธศาสตร์ และเค้าโครงเศรษฐกิจสังคมของตำบลหรือเทศบาล
๕. อปท. วางแผนพัฒนาระบบเศรษฐกิจท้องถิ่นด้วยเป้าหมายการพึ่งตนเอง พร้อมกับพัฒนาเกณฑ์และตัวชี้วัดของระบบดังกล่าว โดยอิงเกณฑ์และตัวชี้วัดที่ได้พัฒนาร่วมกันในโครงการนี้ รวมทั้งขั้นตอน ยุทธวิธีการดำเนินงาน จัดระบบใหม่หรือต่อยอดที่มีอยู่แล้ว
 |
| เป็นวิทยากรในส่วนการละลายพฤติกรรมของผูเข้าร่วมการอบรม |
 |
| ให้คำอธิบายและแนะนำการนำไปใช้ในชุมชน |
